Een beetje cultuur opsnuiven in Cairo

Een middag op de boekenbeurs heeft mij herinnerd aan het feit dat er zo’n 20 miljoen mensen in deze stad wonen. Ik stelde me het marktstandje op het Spui in Amsterdam voor, waar een paar intellectuelen rondlopen en een enkele verdwaalde toerist: Bussen volgeladen met families kwamen van alle kanten aanzetten. De enorme menigte van mensen schaart zich duwend voor de ijzeren hekken, alsof ze Mekka willen betreden, en we proppen ons er oncharmant tussen. We worden vervolgens geacht door een poortje van een halve meter breed heen te lopen, en twee mannetjes hangen als apen bovenin de hekken, terwijl ze herhalend schreeuwen dat er een rechte rij gevormd moet worden en dat men sneller door moet lopen. Twee onmogelijkheden in een zin; het ziet er ook niet uit alsof ze werkelijk verwachten dat dit gebeurt. Eindelijk door het minipoortje geplopt, bevind ik me op een immens terrein, waar zoveel garageachtige boekafdelingen staan, dat ik het einde niet kan zien. Binnenin die garages is het niet minder druk, ik word duizelig van alle boeken en weet niet meer ik beginnen moet met zoeken. Na vijf minuten begint het ineens keihard te regenen waardoor op een gegeven moment alle stoppen doorslaan, de kassa’s niet meer werken, rekenmachines tevoorschijn worden gehaald en ook het licht uitvalt waardoor de miljoenen boeken nauwelijks meer te lezen zijn. Toch slaag ik erin met een tas vol goeds weer buiten te staan en dank God als ik eindelijk in de taxi zit.

Na iedere avond achttien keer het Egyptische nieuws ontcijferen, vrije romans vertalen en hakkelige Arabische kennis omzetten in vloeiende spreekbeurten over de problematische landelijke politiek, vinden we veel te vaak dat we een beloning verdiend hebben en vergrijpen ons aan de verleidingen van het leven: de City Stars, in het aan Cairo gelegen Heliopolis is de grootste shopping-mall die ik ooit gezien heb. Ineens veranderen de Egyptische sferen in een Amerikaansachtige massaopslag van kleding, fratsen en veel te dure maar lekkere koffie. De prijzen zijn ook helaas net zoals in Nederland, en doen verschrikkelijk duur aan vergeleken met de gemiddelde besteding in Cairo. Het is even wennen dat wij in Nederland arme studenten zijn, maar in Cairo onbehoorlijk rijk. Tijdens een lezing over het Egyptische leven krijgen we te horen dat een ambtenaar uit de middenklasse gemiddeld 500 pond per maand verdient, zo’n 70 euro, en fluistert Souad naast me dat ze zojuist beseft dat ze gisteren in één kledingwinkel een driemaandelijks salaris heeft uitgegeven. Het verklaart ook waarom in wat voor bedrijf dan ook, de schoenenwinkel, het café, de fruitboer en de supermarkt standaard een overschot aan werknemers staan die je tot vervelens aan toe willen helpen. Het lijkt alsof er door het bevolkingsoverschot in Cairo werkelijk banen worden verzónnen. Zo beheert een mannetje je tassen als je de supermarkt in gaat, staan er drie man personeel voor elke wc (waarvan ik er nog niet achter ben welke functie ze bekleden), en hebben ze achter de bar één persoon om de flesjes open te maken, één iemand om het in te schenken, vijf mensen die bedienen, één om de kassa te opereren, enzovoorts. Egyptenaren worden in ieder geval schandalig onderbetaald en ik verzet me dan ook niet meer als ik voor de zoveelste keer wordt afgezet; ieder ander had waarschijnlijk hetzelfde gedaan met een chawaga die tien keer meer verdient met een studiebeursje dan zij met een fulltime baan.

Na al die ‘beloningen’ vinden we eindelijk tijd om wat cultuur op te snuiven en gaan naar de Noordelijke begraafplaats in Cairo, ook wel ‘Dodenstad’ genoemd, waar mensen naast de graven leefden om ze te bewaken, en nog altijd is het een bewoonde wijk. De prachtigste moskeeën zijn te vinden naast het lokale shisha-café en auto’s sjezen langs de mooiste monumenten alsof ze nog nooit eerder zijn opgemerkt. Het is een letterlijk levend museum en maakt de kunst echter dan hij is. Zo ook bezochten we Fatimidisch Cairo dat ook nog bewoond is en voor toeristen onder andere bekend staat om de enorme Hakim-moskee en de Bein-al-Qasreen straat met Sabil-kutabs en meer moskeen uit zeer uiteenlopende periodes, naar het gelijknamige boek van Naguib Mahfouz dat zich daar afspeelde. Het is een vreemde gewaarwording dat de inwoners van deze wijken, waar in Europa allang een hekje omheen was gezet, allen arme mensen zijn, terwijl de toeristen gewapend met camera door de onverzorgde straten lopen. Als een klein jochie, vies van het zand, op blote voeten naar me toe loopt en iets Arabisch brabbelt wat ik niet versta, vlucht ik een moskee in met mijn hand op mijn tas, achternageroepen door een “Welcome, welcome!” van mannetjes in een café op de hoek en voel me op een rare manier bezwaard.
Als we eindigen in Khan al-Khalili, de grootste markt die ik ooit gezien heb en naast de piramiden de bekendste trekpleister voor toeristen, denk ik dat ik een hartverzakking krijg. Dertig mannetjes staan voor de eerste vijf restaurantjes aan het begin van de markt, en springen bijna bovenop ons. Er wordt letterlijk aan me getrokken en ik wordt tegengehouden als ik vluchtig door wil lopen; eerst luisteren naar wat voor lekkere pizza en cappuccino er te consumeren valt. Als we uiteindelijk dan maar een van de cafés binnengevlucht zijn, ben ik zwaar geïrriteerd en vertel de ober boos dat het belachelijk is om gasten zo te behandelen. Hij beaamt dat ‘die mensen buiten’ inderdaad onbehoorlijk onredelijk zijn, alsof hij er niets mee te maken had, terwijl hij drie seconden geleden nog mee deed met de hele apekooi. Nou ja, ma’lesh, ik besluit me maar gewoon aan te passen en ben zeer trots op mezelf als het me op de markt drie keer achter elkaar lukt om in het Egyptisch een derde van de prijs af te dingen.
Wederom uitgeput kom ik thuis en luister naar het vrijdagsgebed op straat. Vooral ’s ochtends is die prachtig; als een moskee begint te zingen, sluiten drie seconden later een aantal anderen aan, wat gek genoeg niet tot een hels kabaal leidt, maar een harmonie van verschillende, vrijwel monotone noten vormt, als een acapella koor dat wekenlang heeft gerepeteerd. Mensen die religie een beetje eng vinden, zullen versteld staan van het tegendeel dat bewezen wordt in Cairo. Vooral op vrijdag, de gebedsdag voor moslims, is het gewoon gezellig: mensen stromen vanuit allerlei hoeken van de straten samen voor de moskee, praten en lachen en schudden elkaar de hand – er wordt zelfs een mini fruitmarktje uitgestald en het lijkt of ik minder wordt lastiggevallen dan op andere dagen. Mijn gevoel over Cairo is ondubbelzinnig paradoxaal: Aan de ene kant wordt je geteisterd door de smoglucht, toeterende auto’s en vervelende mannetjes, aan de andere kant ben ik zelden behulpzamere mensen tegengekomen, is het eten heerlijk, zijn er duizend-en-een dingen te doen en houd ik meer en meer van de taal. Als geen andere stad: Cairo leeft!